Khi lý thuyết về tâm lý được áp dụng vào công nghệ

Sự phát triển của các video ngắn như YouTube Shorts, TikTok hay Facebook Reels được xây dựng dựa trên nhiều nguyên lý tâm lý học khác nhau, nhằm tối ưu hóa trải nghiệm người dùng và tạo nên tính gây nghiện. Một số cơ sở lý thuyết về tâm lý được áp dụng bao gồm:

1. Thuyết Hành Vi (Behaviorism) và Điều kiện hóa hoạt động (Operant Conditioning)

• Khái niệm: Thuyết hành vi nhấn mạnh rằng hành vi của con người có thể được điều chỉnh thông qua sự củng cố (reinforcement) và phạt (punishment). Điều kiện hóa hoạt động đề cập đến việc hành vi có xu hướng được lặp lại nếu được củng cố tích cực.
• Áp dụng: Các nền tảng video ngắn sử dụng các phần thưởng ngay lập tức như lượt thích (like), bình luận, và lượng người theo dõi để củng cố hành vi tạo nội dung hoặc xem video. Những phản hồi tích cực này là những “phần thưởng” kích thích người dùng tiếp tục sử dụng nền tảng.

2. Hệ thống khen thưởng não bộ và Dopamine

• Khái niệm: Khi con người nhận được phần thưởng (vật lý hoặc tinh thần), não bộ sẽ giải phóng dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm giác hạnh phúc và thỏa mãn.
• Áp dụng: Video ngắn mang lại sự thỏa mãn ngay lập tức. Thời lượng ngắn, nội dung thú vị và phần thưởng như lượt thích nhanh chóng khiến người xem cảm thấy hưng phấn và muốn tiếp tục xem nhiều hơn.

3. Hiệu ứng FOMO (Fear of Missing Out - Nỗi lo bỏ lỡ)

• Khái niệm: FOMO là cảm giác lo sợ bỏ lỡ những sự kiện, thông tin quan trọng mà người khác đang tham gia. Điều này khiến người ta luôn muốn cập nhật liên tục.
• Áp dụng: Các video ngắn có xu hướng trở thành xu hướng (trend) rất nhanh. Người dùng có xu hướng xem và tạo nội dung để theo kịp trào lưu, lo sợ rằng họ sẽ bỏ lỡ những điều thú vị mà bạn bè của họ đang trải nghiệm.

4. Thuyết Thích nghi Ngắn hạn và Sự Chú ý Ngắn (Short Attention Span Theory)

• Khái niệm: Con người có xu hướng khó tập trung vào một hoạt động trong thời gian dài. Nội dung nhanh và ngắn thường dễ thu hút và giữ chân người xem hơn.
• Áp dụng: Video ngắn tận dụng thói quen tiêu thụ nội dung nhanh chóng của người dùng. Các nền tảng như TikTok và YouTube Shorts tận dụng độ dài video chỉ từ vài giây đến một phút để phù hợp với khoảng thời gian chú ý ngắn của người dùng, giữ cho họ cuốn hút.

5. Hiệu ứng "Endless Scroll" (Cuộn vô tận)

• Khái niệm: Hiệu ứng này liên quan đến việc thiết kế nội dung trên các nền tảng sao cho người dùng có thể tiếp tục cuộn trang mà không có điểm dừng rõ ràng. Nó tận dụng tâm lý khó rời bỏ khi người dùng không thấy có điểm dừng cụ thể.
• Áp dụng: TikTok, Reels và Shorts cung cấp một dòng nội dung vô tận, khiến người dùng dễ dàng cuốn vào mà không biết khi nào nên dừng. Điều này làm tăng thời gian sử dụng ứng dụng, khiến người dùng bị "mắc kẹt" trong luồng nội dung không ngừng.

6. Thuyết Tương tác xã hội (Social Interaction Theory)

• Khái niệm: Con người có xu hướng cảm thấy hứng thú và gắn kết với những nội dung liên quan đến cộng đồng của mình, hoặc những gì người khác đang tương tác.
• Áp dụng: Các nền tảng video ngắn thường khuyến khích người dùng tham gia các thử thách (challenges), bắt chước những video phổ biến hoặc tương tác với các video của người khác. Điều này giúp tạo ra sự gắn kết cộng đồng và thúc đẩy người dùng tạo nội dung và tương tác.

7. Hiệu ứng Zeigarnik (Zeigarnik Effect)

• Khái niệm: Hiệu ứng này chỉ ra rằng con người có xu hướng nhớ rõ hơn những nhiệm vụ chưa hoàn thành hoặc những trải nghiệm chưa hoàn chỉnh.
• Áp dụng: Các video ngắn thường kết thúc đột ngột hoặc để lại một phần "mở" khiến người xem tò mò và muốn xem tiếp các video khác để hoàn thành trải nghiệm. Điều này giữ chân người dùng lâu hơn và tạo ra sự tương tác liên tục.

8. Nguyên lý Hiệu ứng Nhiễu Loạn Nhận Thức (Cognitive Interference)

• Khái niệm: Nội dung bất ngờ, khác biệt hoặc độc đáo có xu hướng thu hút sự chú ý nhiều hơn do tạo ra nhiễu loạn nhận thức so với các mẫu thông thường.
• Áp dụng: TikTok và Reels thường chứa những video có nội dung sáng tạo và đột phá, từ âm nhạc độc đáo, hiệu ứng hình ảnh lạ mắt cho đến các hành động không ngờ tới. Điều này khiến người xem bị cuốn hút, dễ dàng chú ý và nhớ tới những nội dung này.

Kết luận:

Những nền tảng video ngắn như YouTube Shorts, TikTok và Facebook Reels đã áp dụng rất nhiều cơ sở lý thuyết tâm lý học nhằm tối ưu hóa trải nghiệm người dùng và gia tăng tính gây nghiện. Điều này giúp họ giữ chân người dùng lâu hơn và thúc đẩy sự tương tác liên tục.